150 ára afmæli skólahalds í Sveitarfélaginu Vogum. Afmælispistlar (13)

13. þáttur: Skóli einnig stofnaður í Garðinum 1872

Stofnaður var barnaskóli í Garði sama ár og í Vatnsleysustrandarhreppi, að frumkvæði séra Sigurðar Br. Sivertsen, prests að Útksálum. Lagði hann til og safnaði fé, og var strax byggt hús í Gerðum. Var skólinn vígður 7. okt. 1872, starfaði þann fyrsta vetur til 7. maí með 15 – 18 nemendum, 8 – 14 ára. Var næstu ár kennt kl. 10 – 15 sex daga vikunnar, frá 1. okt. til 1. apríl, líkt og í Vatnsleysustrandarhreppi. Nemendur voru á bilinu 25 - 45 flest árin fram undir miðja 20. öld. Stundum var aðeins einn kennari og öllum kennt í einum hópi en oft var aðstoðarkennari og kennt í tveimur deildum, eftir aldri og þroska.

Flest fyrstu árin var góður kennari, Þorgrímur Þórðarson, 22 ára er hann hóf störf, með reynslu frá Eyrarbakka, en svo voru um tíma lítt hæfir kennarar. Kaupið var um 70 kr á mánuði, auk svefnherbergis í skólahúsinu og aðstöðu til að stunda sjóróðra, sem var góður kaupauki á vorin þegar vel aflaðist.

Fyrsta skólahúsið reyndist ekki vel. Það var byggt í fjörunni, flaut sjór umhverfis og jafnvel inn í það, olli skemmdum og var oft hættulegt fyrir börnin að leika sér úti. Húsið var kalt og dimmt og illa búið og hóstandi kennarar og nemendur kvörtuðu oft um kulda og reyk. Þannig var ástandið fyrstu 15 árin þar til 1887 að skólinn var fluttur í tvö leiguherbergi í Miðhúsum og starfaði þar næstu þrjú árin við betri skilyrði. Fékk skólinn þá ný borð og bekki, veggtöflur og ýmisleg áhöld, svo sem tellúríum, veggkort og myndir. Haustið 1880 flutti skólinn í eigið húsnæði að Útskálum, þar sem aðstaða var mun betri, síðan í sérbyggt skólahús 1910, sem er elsti hluti núverandi húss.

Árið 1887 kom merkur skólamaður til starfa í Gerðaskóla, Ögmundur Sigurðsson, og kenndi til 1896 nema eitt skólaár, 1891 – 1892, þegar hann var í kennaraskóla í Chicaco, líklega fyrstur íslenskra skólamanna til að stunda nám í Bandaríkjunum. Áður hafði hann stundað kennaranám í Kaupmannahöfn.

Ögmundur mótaði starf skólans til frambúðar og tók kennsluna föstum tökum. Hann tók fyrir það að foreldrar tækju börnin úr skólanum þegar hentaði að hafa þau í vinnu heima, sem hafði oft valdið ruglingi og erfiðleikum fyrir kennarann. Veturinn 1889 – 1890 var 41 barn í skólanum, í 2 deildum. Kennslutími var 6 mánuðir; engum nemanda var veitt móttaka eftir 2. október og engum gefið burtfararleyfi allan skólatímann. Við skólann voru 2 kennarar og auk þess tímakennari í söng. Kennslugreinir voru lestur, biflíusögur, kver, landafræði, skrift og rjettritun í báðum deildum, og náttúrusaga og íslenzka í efri deild. Söngur var kenndur í báðum deildum. Kristin fræði voru fyrirferðarmikil í námsefni skólans og vildi Ögmundur auka vægi vísindagreina sem hann taldi notadrýgri. Hann var ekki mikið fyrir vitnisburðarbækur og einkunnagjöf.

Skólinn naut styrkja úr Thorchilliisjóði fyrir fátæk heimili. Það voru t.d. 7 börn árið 1909, fengu 20 kr. hvert. Aðrir foreldrar greiddu skólagjöld, sem gátu fyrir árið numið vikulaunum heimilisföður.

Bjarni Jónsson tók við af Ögmundi 1896 og var aðalkennarinn næstu 5 ár. Hann var mikið fyrir söng og bænir, spilaði á fiðlu og lét börnin syngja. Skyldi skólinn vera kristilegur og þjóðlegur. Síðan tóku við ung hjón, Matthildur Finnsdóttir og Einar Magnússon, og báru uppi skólastarf og héraðsmenningu í meira en fjóra áratugi, allt frá aldamótum og fram í seinna stríð.

Heimildir:

Gerðaskóli í 130 ár 1872 – 2002, eftir Einar Georg Einarsson, bók m.a. hugsuð sem kennslubók fyrir nemendur skólans, bæði með fróðleik, myndum og verkefnum. Að vissu leyti saga Garðsins.

Grein Ögmundar: Um skóla á Suðurnesjum. Tímarit um uppeldi og menntnamál 3. árg. 1990, bls. 87-98.

Gerðaskóli 2022