150 ára afmæli skólahalds í Sveitarfélaginu Vogum. Afmælisþættir (40) - Samfélagið og skólinn

40. þáttur: Samfélagið og skólinn 26. okt

Um aldir fór uppeldi og menntun barna fram á heimilum með aðstoð og undir eftirliti presta. Þegar kom fram á 19. öld aukast kröfur um kunnáttu og var það hvati að stofnun barnaskóla til að aðstoða heimilin og prestana, þótt skólaskylda væri engin. Framan af voru skólabörn dýrmætur vinnukraftur og á mörgum heimilum erfitt að sjá af þeim í skólann. Síðan hefur þetta gjörbreyst, nú fer nánast allt nám fram í skólanum og foreldrum og atvinnulífi hentar vel að börnin séu þar lengi, einkum þau yngstu.

Fyrstu áratugina var skólaganga barna fjögur ár, 6 mánuði á ári, kl. 10 – 14 sex daga vikunnar Skólatíminn lengdist í mörgum skrefum alla 20 öldina og undir síðustu aldamót voru grunnskólaár hvers barns orðin tíu, mánuðir á ári hverju níu, daglegur skólatími mun lengri en áður, en vinnuvikan hafði reyndar styst í 5 daga. Að auki höfðu bæst við 4 – 5 ár í leikskóla og hjá flestum nokkur ár í framhaldsnámi. Þetta er gríðarmikil breyting í lífi barna á 150 árum!

Samkvæmt 13. grein upphaflegu reglugerðar Thorchilliibarnaskólans frá 1872 skyldi „almenn kennsla veitt í trúarlærdómi, biflíusögum, íslenskum bóklestri, skrift, reikningi og söng. Þar að auki má, að því leyti sem kringumstæður leyfa, veita tilsögn í rjettritun, undirstöðu íslenskrar málfræði, föðurlandssögu og landafræði. Það skal leyft, að börnum sem skortir gáfur til að nema, sje ekki kennt annað en trúarlærdómurinn, lestur og skript. Þar að auki skal veitt sjerstök kennsla fermdum unglingum,“ og kenna, auk þess fyrrnefnda, dönsku, ensku (sögu) og náttúrusögu. Eins má, „þegar afgangs eru eftirmiðdagsstundir frá hinni sjerstöku kennslu, taka nokkra unglinga til undirbúnings undir latínuskólanám.“

Frá því að Íslendingar urðu kristnir var það hlutverk kristindómsins að móta siðferði og samfélagsskilning manna. Fram yfir aldamótin 1900 var kristindómur stór hluti náms og kennslu og prestar réðu þar miklu. Með fræðslulöggjöfinni 1907 dró úr kristinfræði og enn frekar er leið á 20. öldina. Þjóðrækni leysti þá trúrækni af hólmi. Þá var, auk landafræði og sögu, farið að kenna þjóðfélagsfræði og í lok aldarinnar var einnig farið að kenna nýja námsgrein, lífsleikni. Allan tímann hefur leiðsögn og fordæmi kennara skipt miklu máli, einnig ungmenna- og íþróttafélaga, svo ekki sé talað um heimilin. Að auki má nefna bókmenntir, fjölmiðla og nú síðast samfélagsmiðla.

Leikskóli var stofnaður í Vogum 1976, til húsa á Sólvöllum, sem nú er Lionsheimilið. Fyrsta árið voru börnin 20, en fóru allt upp í 40 í þessu litla húsi. Aldrei var lokað virkan dag, starfsfólk hélt fundi á kvöldin og keypti sjálft filmur til að geta ljósmyndað starfið og eru þær myndir nú í eigu Minjafélagsins. Anna Ingólfsdóttir var fyrsti forstöðumaðurinn, 2 starfsmenn í byrjun. Árið 1991 var byggt á núverandi stað, í túni Suðurkots. Skólinn hét þá Suðurvellir og var áfram ein deild, þar til byggt var við 2001 og deildirnar urðu þrjár. Frá 2004 ber hann nafnið Heilsuleikskólinn Suðurvellir, eftir að tekin var upp vottuð heilsustefna.

Flutningur barnanna frá leikskóanum í grunnskólan er vel hugsað ársferli, sbr áætlun. Þar kemur sér vel að börnin fara langflest í sama grunnskólann. Síðasta veturinn í leikskólanum fara þau í nokkrar heimsóknir í Stóru-Vogaskóla. Þeim er sýnt skólahúsið, fá að fylgjast með kennslu í 1. bekk og leika sér við gömlu leikfélagana sína, fylgjast með 1. bekk á samveru á sal skólans og mæta á generalprufu á árshátíð yngri barnanna. Líka sérstök ferð á bókasafnið. Síðata leikskólaveturinn fara þau vikulega í íþróttahúsið og kynnast aðstæðum þar í leikfimisal og fataklefa. Fyrsta haustið í grunnskólanum fara þau tvívegis í heimsókn í leikskólann og leika sér með gömlu félögum sínum. Þannig verður ganga Vogabarna gegnum leikskóla og grunnskóla býsna samfelld, svo framarlega sem þau flytja ekki milli byggðarlaga.

Margt er gert til að koma til móts við ólíkar þarfir barnanna í báðum skólunum og áhersla á að greina vandamál snemma og boðið upp á margþætta stoðþjónustu. Í Stóru-Vogaskóla eru fimm ólík námsver, til dæmis er eitt þeirra fyrir nemendur með annað móðurmál en Íslensku og annað fyrir nemendur með hegðunarvandkvæði.

Með lögum um grunnskóla 1974 varð skólaskylda níu ár og skóladagur samfelldur, með áherslu á jafnrétti allra til náms. Grunnskólinn skyldi í samvinnu við heimilin búa nemendur undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi sem er í sífelldri þróun; starfshættir mótast af umburðarlyndi, kristilegu siðgæði og lýðræðislegu samstarfi; og nemendum tamin víðsýni og skilningur á mannlegum kjörum og umhverfi. Þá var hafin umbylting námsgreina og kennsluhátta og 1989 tókst loks að setja saman heildstæða námskrá um allt þetta. Landafræði, saga og félagsfræði var tengt saman í samfélagsfræði. Í aðalnámskránni 2011voru skilgreindir 6 grunnþættir og var einn þeirra „lýðræði og mannréttindi“.

Svava Bogadóttir, sem var skólastjóri 2008 – 2015, fékk nemendaráð skólans til að undirbúa og halda skólaþing nemenda þar sem lögð var áhersla á að nemendur kæmu sterkir að undirbúningi þingsins, stýrðu því og kynntu niðurstöður. Á einu þinginu var skoðað hvers vegna nemendur hefðu litla trú á eigin námsgetu og var yfirskrift þess þings metnaður.

Næsta vor, 2023, verður unnið með höfundinum Þórunni Rakel Gylfadóttur að nemendaverkefnum við bók hennar, Akam, ég og Annika. Hún fjallar um íslenska unglingsstelpu sem flytur til Þýskalands og kynnist bæði Þjóðverjum og öðrum innflytjendum. Bókin er spennandi og tekur á málu

m sem nú brenna á ungu fólki.

Núverandi skólastjóri Hilmar E Sveinbjörnsson hefur samið 4 námsbækur í landafræði: Ísland, Evrópa, Heimsálfurnar og Jörðin. Þeim fylgja verkefni og kennsluleiðbeiningar og er þetta námsefni notað í skólum um allt land.

Með náms- og starfsfræðslu tengist skólinn atvinnulífi og nemendur átta sig á hvað þeir vilja læra og gera að loknum grunnskóla. Jón Ingi hefur sinnt þeim þætti í rúman áratug. Undir lok 20. aldar voru nemendur efstu bekkja í starfskynningu í fyrirtækjum og námsráðgjafi Fjölbrautaskóla Suðurnesja kynnti skólann. Áður kom fyrir að skólaleiðir nemendur vörðu hluta skólatímans við störf hjá vinnuveitanda sem leiðsagði þeim. Frá árinu 2012 hafa Samband sveitarfélaga á Suðurnesjum og Þekkingarsetrið í Sandgerði haldið árlega mjög öflugar starfsgreinakynningar fyrir nemendur í 8. og 10. bekk. Síðast voru kynntar 110 starfsgreinar með tólum, tækjum, tali, tónum og veitingum!

Heimilin eru tengiliður skóla og samfélags. Lítið er vitað um þau tengsl framan af. Þann 3. apríl 1962 samþykkti skólanefnd að á næstu skólaárum verði foreldradagar, einn í byrjun skólaárs og annar síðar, með nánara samband foreldra og kennara að markmiði. Hreinn skólastjóri getur um foreldrafund 30. jan. 1975 og við skólasetningu 1981 ber hann fram ósk um formlegt samstarf foreldra og skóla, sem geti orðið kveikja að auknum námsáhuga nemenda.

Haustið 1983 var stofnað foreldra- og kennarafélag við skólann. Var það fyrst og fremst framtak áhugasamra foreldra. Þátttaka var dræm framan af. Starfið lenti fyrst og femst á stjórninni sem stóð sig með prýði undir forystu Herdísar Herjólfsdóttur. Félagið hélt opið hús, fór í gönguferðir með nemendur, hélt fjöltefli, einnig diskótek í Glaðheimum til fjáröflunar fyrir félagið og beitti áhrifum sínum til eflingar skólanum. Það sama ár var opin vika í lok nóvember, þar sem foreldrar heimsóttu bekki sinna barna og haldnir voru tveir foreldrafundir. Árið 1987 skyldi vera foreldrafundur tvisvar á vetri, m.a. eftir miðsvetrarpróf og virðist gjarna hafa verið svo síðan. Bergsveinn boðaði til almenns foreldrafundar 1996 þar sem foreldraráð var kjörið. Nálægt aldamótunum 2000 stóðu umsjónarkennarar fyrir vel sóttum bekkjarkvöldum. Meðal annars kom fjölmenning þar við sögu er Halla Jóna kennari fékk innflutta foreldra til að kynna mat og menningu frá sínu heimalandi.

Skólinn hefur oft kynnt foreldrum nýtt námsefni og nýjungar í kennslu og haldið námsefniskynningar. Lengi hefur tíðkast að sýna handverk nemenda við skólaslit og síðasta áratug hefur öll vinna nemenda verið kynnt gestum og gangandi á uppstigningardag og hefur sjötti bekkur þá staðið fyrir kaffisölu til að afla fjár til ferðar í skólabúðir. Höfundur þessa þáttar sótti um styrk og gerði tilraun með að virkja nemendur hvers bekkjar sem hann kenndi (5. - 10. bekk) til að kynna náttúrufræðinámið fyrir fjölskyldum sínum, síðdegis eftir vinnu. Mæting í sumum bekkjum var mjög góð og var slík kynning endurtekin á vorönn í þeim bekkjum. Til er ítarleg lýsing á verkefninu.

Skólinn hefur oft fengið gjafir frá félögum og einstaklingum við ýmis tækifæri, hvað oftast frá kvenfélaginu Fjólu, einnig oft frá Lionsklúbbnum Keili.

Heimildir m.a.: Reglugerð skólans frá 1872. Gjörðabók skólanefndar. Ræður Hreins Ásgrímssonar við skólasetningu og skólaslit. Vefur Þekkingarseturs Suðurnesja. Fundargerðir skólaráðs. Almenningsfræðsla á Íslandi. Heilsuleikskólinn Suðurvellir. Upplýsingar frá Svövu Bogadóttur, Hilmari E. Sveinbjörnssyni, Ragnheiði E. Jónsdóttur og Særúnu Jónsdóttur.